Codependentie: jezelf verliezen in een relatie
6 februari 2024
Codependentie: jezelf verliezen in een relatie. Hoe werkt het en wat kun je eraan doen? Je leest het in dit artikel.
Je zo erg bekommeren om de ander dat je jezelf uit het oog verliest, wordt ook wel codependentie genoemd. Ofwel: emotioneel afhankelijk zijn van anderen. Herkenbaar? Zo doorbreek je dit patroon.
Bám, dit is hem, denkt Madeleine van Mourik (44), coach bij bewust- zijnsplatform Bindu, toen ze acht jaar geleden haar ex tegenkwam. Het stel is stapelverliefd, maar al snel wordt de relatie ingewikkeld. “We waren versmolten en tegelijk mijlenver uit elkaar”, vertelt ze nu. “Ik deed niets meer voor mezelf en was volledig afgestemd op zijn erkenning en goedkeuring. Ik droeg bepaalde kleren niet meer omdat hij dat niet wilde en schafte mijn vrijdagmiddagborrel af omdat hij er niet bij kon zijn. Alles deed ik om zijn liefde maar niet te verliezen en wist niet meer wie ik was. Ik had geen eigen ‘zelf’ meer, leek het wel.”
Jezelf verliezen
Relatiepsycholoog Anne Campagne ziet het aan de lopende band in haar praktijk: relaties waarin de een zich volledig aanpast aan de behoeften en emoties van de ander. Zo’n rots in de branding zijn voor je partner, je familie, vrienden of collega’s kan hartstikke goed voelen. Je hebt een luisterend oor, biedt een helpende hand en bent degene die de brandjes blust als er iets misgaat. We zien klaarstaan voor anderen vaak als een blijk van liefde en waardering, maar aan grenzeloos redderen zit een keerzijde. Campagne: “We zijn allemaal weleens overbezorgd of meegaand. Maar als je zo gefocust bent op een ander dat je fysiek en emotioneel uitgeput raakt, wordt het een probleem.”
Meerdere signalen
In dat geval zit je hoogstwaarschijnlijk in een codependente relatie. Codependentie betekent letterlijk ‘mede afhankelijk’.
Het is ongezond aanpassingsgedrag binnen relaties en komt volgens Campagne veel voor. De term is al tientallen jaren gangbaar binnen therapiekringen, maar staat niet in de DSM (het handboek dat psychologen en psychiaters gebruiken om psychische stoornissen te diagnosticeren, red.).
Toch zijn er duidelijke signalen die erop wijzen dat je codependent bent. Zoals een people pleaser zijn, moeite hebben met grenzen stellen en overmatig zorgen voor een ander, bijvoorbeeld. Maar ook hevige verlatings- angst hebben en moeilijk beslissingen kunnen nemen uit angst voor de reactie van de ander. Vaak bestaan meerdere signalen naast elkaar. Ook kunnen beide partners er last van hebben. Campagne: “Bij een codependente relatie leun je psychologisch en emotioneel zo sterk op de ander, dat je eigenwaarde afhankelijk wordt van je relatie. Dit kan van één kant, maar ook van twee kanten komen.”
Lees ook: Dit zijn 11 tekenen dat je in een toxic relatie zit
Anderen behoeden
Achter codependentie zitten zeker goede bedoelingen, schrijft relatietherapeut Nedra Glover Tawwab in haar bestseller Gezonde grenzen. In een codependente relatie geloven we dat we de ander moeten behoeden voor tegenslag. We werpen ons op als ‘redder in nood’ en nemen het liefst problemen uit handen. Daarmee zien we iemand onbewust als een hulpeloos persoon die het zonder ons niet redt.
Dat klinkt in eerste instantie best nobel, maar het werkt juist averechts. Want wanneer we steeds alle verantwoordelijkheid van een ander op ons nemen, geven we ongezond gedrag van de ander vrij spel. We verliezen onze eigen behoeften uit het oog en dat kan leiden tot wrok, uitputting, angst, depressie, eenzaamheid en zelfs psychische stoornissen. Zo was van de vrolijke, vrije Madeleine niks meer over toen haar codependente relatie plots uitging.
Afkicken
“Ik at niet meer en het voelde alsof de bodem onder m’n voeten was weggeslagen. Alles leek uitzichtloos. Ik was verslaafd geraakt aan de relatie en moest ervan afkicken toen die over was.” Waarom kan dat aanpassen ongezond wordenalswehetjuistzogoedbedoelen? “Patronen van codependentie beginnen vaak al als kind”, legt Campagne uit. “Veel mensen zijn niet veilig gehecht omdat hun ouders emotioneel niet beschikbaar waren. Ze waren nooit thuis of spraken niet met je over gevoelens, bijvoorbeeld.”
Je kunt dan het gevoel krijgen dat je hard moet werken voor de aandacht van je ouders, en please-gedrag gaan vertonen. Kinderen denken dat het aan hen ligt en dat ze niet goed genoeg zijn. Ze willen hun ouders dan zo veel mogelijk tegemoet komen en een goed gevoel geven, in de hoop dat ze gezien worden. Misschien heb je als kind zelfs onbewust de rol van ouder op je genomen binnen het gezin. Dat is niet hoe de verhoudingen horen te zijn, waardoor je emotioneel uit balans raakt.”
Het voelt toch goed?
Als je op latere leeftijd nieuwe relaties aan- gaat, val je mogelijk weer terug in dezelfde codependente patronen, omdat je denkt dat dat nodig is om iemand aan je te binden. “Je maakt jezelf klein en geeft gauw toe aan een mening. Misschien neem je hobby’s, interesses en een vriendenkring over. Op je werk kan het betekenen dat je extra hard loopt en taken op je neemt die niet bij je functie horen.” De valkuil is dat dit in het begin goed kan voelen. Je bent toch verliefd? Je baas is toch tevreden? “Het lijkt mooi, maar dat is het helemaal niet. Een gezonde relatie is namelijk gelijkwaardig, want alleen dan kun je echt jezelf en een partner zijn.”
Eigen behoeftes
Codependentie is vaak een onbewust gedragspatroon, maar vroeg of laat begint het toch te knagen. Campagne: “Dan zit je niet lekker in je vel binnen je relatie, maar kun je bijvoorbeeld je vinger er niet op leggen. Dat is een mooi moment om eens te kijken waar dit vandaan komt.” Niet zelden komt er dan een trauma bovendrijven dat het ongezonde gedrag mede in stand houdt, zoals een overlijden, een ouder met verslavingsproblemen of het gevoel in de steek gelaten te zijn. Een trauma kan volgens Campagne verder teruggaan binnen je familie dan je denkt en nog generaties doorsijpelen. Zij gebruikt daarom familieopstellingen om tot de kern van het codependente gedrag te komen – een therapeutische methode die onbewuste patronen binnen je familie blootlegt.
Als je codependent gedrag wilt veranderen, is het belangrijk dat je je eigen behoeftes leert erkennen, autonoom durft te zijn en op je eigen plek staat. Campagne: “Dat kan behoorlijk spannend zijn voor iemand die jarenlang alleen naar anderen heeft omgekeken. Is het niet egoïstisch om aan jezelf te denken? hoor ik weleens. Ik druk je op het hart: voelt het egoïstisch? Dan zit je op de goede weg.”
Lees ook: Dit is het geheim van een goede relatie
Patronen doorbreken
Bij Madeleine duurde het een tijdje voor ze het echte probleem onder ogen durfde te komen. Ze probeerde verschillende therapieën om haar codependente gedrag te doorgronden, zoals hypnotherapie en EMDR. Een vijfdaagse stilteretraite en een soloreis door de Filipijnen gaven uiteindelijk de doorslag.
“Ik stond al jaren op de automatische piloot”, vertelt ze. “Fysiek was ik er wel, maar emotioneel had ik geen verbinding. Als kind heb ik namelijk nooit geleerd om mezelf op de eerste plek te zetten, nee te zeggen of grenzen te stellen. Vanuit mijn codependentie dacht ik dat mijn partner in mijn behoeften zou voorzien en me gelukkig zou maken, maar inmiddels weet ik dat ik dat zelf moet en kan doen. Het was niet makkelijk om mijn patronen te doorbreken, maar het is me alles waard. Wat ik uiteindelijk terugvond, is mijn vrijheid. En mezelf.”
Tip van de redactie:
Zou je graag willen dat je relatie meer in balans komt? Lees dan eens de bestseller: Liefde is een werkwoord. Zo ontdek hoe je kan omgaan met positieve en negatieve gevoelens in een relatie. Je komt te weten welke fasen er in een huwelijk zijn. Of het mogelijk is om een langdurige relatie nog te veranderen. En nog veel meer. Voor meer informatie klik op onderstaande button.
Liefde is een werkwoord
TEKST EMMA VERWEIJ
BEELD GETTY IMAGES
