Glas Melk 2100x1440

Zuiveldossier: Hoe onmisbaar is zuivel?

We zijn in Nederland gek op zuivelproducten, maar de laatste jaren hoor je steeds meer tegengeluiden. Hebben we zuivel echt nodig? En hoe goed zijn de alternatieven voor je?

Schoolmelk, heb jij het vroeger gedronken? Onder het mom van ‘Melk is goed voor elk’ en ‘Melk sterkt’ werden kinderen door Het Centraal Schoolmelkcomité gestimuleerd om hun dagelijkse ‘witte motor’ te drinken. Die boodschap is blijven hangen, want we zijn in Nederland nog steeds dol op zuivel. Gemiddeld krijgen we volgens het RIVM 352 gram zuivelproducten per dag binnen, wat we verspreiden over melk (42 procent), yoghurt (15 procent) en kaas (9 procent) en onder meer kwark, koffiemelk en andere zuivelvariaties. We werken op die manier per persoon 130 liter zuivel per jaar weg, wat vergeleken met het wereldwijde gemiddelde van 100 liter zuivel per persoon per jaar een forse hoeveelheid is. Sterker nog: in Aziatische en Afrikaanse landen blijft de gemiddelde zuivelconsumptie per persoon hangen op 50 gram per dag.

Het advies van de Gezondheidsraad is om enkele porties zuivel per dag te eten of drinken, waar we met z’n allen makkelijk aan komen. In die zin lijkt er op onze zuivelconsumptie weinig aan te merken. Maar je hoort steeds vaker een ander geluid, namelijk dat je je glas melk na je eerste levens­jaren maar beter kunt laten staan. Of dat we als mens überhaupt zouden moeten wegblijven van zuivel, omdat het voeding is voor kalfjes en niet voor mensenbaby’s.

“Het is lastig om je weg te vinden in dit oerwoud van gezondheidsclaims”, zegt wetenschappelijk onderzoeker en diëtist Wendy Walrabenstein, auteur van Food body mind, over het ontwikkelen van een persoonlijke en gezonde leefstijl. “Als kind hebben we altijd gehoord dat je zuivel nodig hebt om groot en sterk te worden. Maar wat is daar nu van waar?”

Minder kans op darmkanker

Eerst maar eens terug naar de bron van zuivel: zoogdieren. Zodra een zoogdier een kleintje krijgt, wordt het lichaam aan de slag gezet om de baby te voeden en te helpen ontwikkelen. Dat gebeurt in de vorm van de productie van melk. Die zit vol belangrijke voedingsstoffen, zoals hormonen om het lichaam te helpen groeien, vetten, eiwitten, koolhydraten en bepaalde antistoffen.

Afhankelijk van de hoeveelheid vet zit er daarnaast vitamine A in. Alle zuivelproducten gecombineerd voldoen bij de gemiddelde Nederlander voor zestig procent van de dagelijkse behoefte aan calcium en veertig procent van de dagelijkse behoefte aan vitamine B12. Tegen lange mensen wordt vaak grappend gezegd dat ze als kind ‘vast veel melk hebben gedronken’, omdat ze zo de lucht in zijn geschoten. Dat is niet eens zo raar gedacht, want calcium is van groot belang voor de opbouw en het onderhoud van je botten en gebit. “Als je voldoende calcium binnenkrijgt, heb je op latere leeftijd minder kans op botontkalking of osteoporose”, vertelt Patricia Schutte, woordvoerder van het Voedingscentrum. “Verder heb je calcium of kalk nodig voor een goede werking van zenuwen en spieren, bloedstolling en het transport van andere mineralen in de lichaamscellen, zoals natrium, kalium en magnesium. Vitamine B12 is essentieel voor de aanmaak van rode bloedcellen. Die zijn nodig om zuurstof in je bloed te vervoeren. Daarnaast is vitamine B12 onmisbaar voor een goede werking van het zenuwstelsel.”

We werken in Nederland per persoon 130 liter zuivel per jaar weg

Meerdere onderzoeken laten zien dat de dagelijkse consumptie van zuivel het risico op bepaalde aandoeningen verlaagt. “Als je vierhonderd gram zuivel per dag gebruikt, verlaagt dat het risico op darmkanker met vijftien procent”, aldus Walrabenstein. “Dit zou te maken kunnen hebben met het calcium in de zuivel.” Ook de kans op diabetes type 2 wordt kleiner als je zuivel eet, maar dan wel specifiek yoghurt. “Er wordt verondersteld dat dit te maken heeft met de bacteriën in yoghurt”, legt ze uit. “Dit zijn zogenaamde probiotica, bacteriën die in je darmen goed werk verrichten. Een gezond darmmicrobioom lijkt ook te zorgen voor minder ontsteking of ‘inflammatie’ in ons lichaam. Je moet dan wel minimaal zestig gram yoghurt per dag binnenkrijgen, wat gelijkstaat aan de hoeveelheid van één schaaltje per drie dagen.”

Plantaardige alternatieven

Heb je last van lactose-intolerantie of wil je liever geen dierlijke producten eten, dan kun je kiezen uit plantaardige alternatieven. De gemiddelde Nederlander eet acht gram aan zuivelvervangers per dag. Haver is de snelste groeier, maar ook producten op basis van soja, amandel, rijst en kokos doen het goed. “Deze dranken leveren niet de gezondheidswinst van zuivelproducten”, aldus Schutte. “Ze bevatten vaak te weinig eiwit en andere nuttige voedingsstoffen die in melk van nature voorkomen. En de toegevoegde hoeveelheid suiker is vaak juist hoog. Maar als je kiest voor een variant met weinig suiker en voldoende eiwit waar genoeg calcium en vitamine B12 aan is toegevoegd, dan krijg je wel de belangrijkste voedingsstoffen binnen die je mist als je geen zuivel gebruikt. Ongezoete sojadrink met toegevoegd calcium en vitamine B12 is ook opgenomen in de Schijf van Vijf.”

Een gerucht dat over sojamelk de rond doet, is dat het drinken ervan de kans op borstkanker zou vergroten. “Dat zou te maken hebben met de fyto-oestrogenen die in soja zitten”, legt Walrabenstein uit. “Fyto-oestrogenen lijken op het hormoon oestrogeen dat het lichaam zelf maakt. Daarvan is bekend dat ze het risico op borstkanker vergroten, maar fyto-oestrogenen gaan de schadelijke werking van oestrogeen in het lichaam juist tegen. Dat komt omdat fyto-oestrogenen de plek innemen van oestrogeen, waarmee ze de stof als het ware verdringen. Het is dus echt onzin dat je van soja kanker zou krijgen. Soja is een gezond product dat het risico op prostaatkanker en waarschijnlijk ook borstkanker verlaagt. Uit studies blijkt duidelijk dat vrouwen in Azië die vroeger veel sojaproducten aten later veel minder vaak kanker kregen.” Los van de effecten op je gezondheid zijn plantaardige producten minder milieu­ belastend dan koemelk. “Als je koemelk vervangt door sojadrink, halveer je de milieu-impact op gebied van broeikassen en landgebruik”, zegt Schutte. “Maar vanuit het oogpunt van gezondheid en duurzaamheid is het niet noodzakelijk om helemaal te stoppen met zuivel. Er zijn studies gedaan, zoals het EAT-Lancetmenu, waarin wordt onderzocht hoe we een groeiend wereldbevolking in 2050 op een gezonde manier kunnen voeden binnen de grenzen van één planeet. Daarin zien we dat 250 milliliter zuivel per dag mogelijk is.” Je kunt dus gerust zuivel blijven eten en drinken, maar liever niet meer dan je nodig hebt. Dan heb je wel de positieve gezondheidsvoordelen, maar belast je het milieu niet meer dan nodig.

Het hele dossier is te lezen in de Santé van februari 2022.
Tekst: Fleur Baxmeier

Tip van de redactie

Nolon Nout bureaustoel zacht groen