Digi detox: waarom je moet minderen met je smartphone
29 november 2022
Handig hoor, die smartphones en al die andere slimme technologie. Maar slaan we niet een beetje door? Steeds meer mensen willen minderen met hun schermtijd, ook journalist Fleur (43). Maar hoe?
Laatst stond ik weer eens voor een gesloten deur. Huissleutel vergeten toen ik de hond ging uitlaten in het park achter ons huis. Gebeurt regelmatig, dus mijn vriend reageerde amper verrast toen ik hem weer eens belde met de vraag of hij – please – snel naar huis wilde komen. “Wel een geluk dat je je telefoon nooit vergeet, hè?” antwoordde hij met een onmiskenbare toon van cynisme. En hij heeft gelijk, natuurlijk heeft hij gelijk. Waar ik mijn huissleutel in het afgelopen jaar al minstens twintig keer binnen heb laten liggen, zijn de keren dat ik met mijn hond naar buiten ga zonder mijn telefoon, op één hand te tellen. Beetje Nu.nl checken, kijken wat voor weer het volgende week op een willekeurige plek op de wereld wordt, door Instagram scrollen, mijn mail checken, nog een keer naar Instagram…
Het is dezelfde riedel die bijna iedereen om me heen dagelijks doorloopt, als een hamster in een rad. Tijdens de treinreis van je werk naar huis, in de rij voor de supermarkt, zelfs in de bioscoop wordt er op schermpjes geloerd. We checken de hele dag social media, nieuws-apps, Netflix, Strava en wat al niet meer, een gewoonte waarvan we inmiddels wel weten dat je er niet per se beter van wordt.
5½ jaar van ons leven besteden we gemiddeld aan swipen en scrollen
87% van de Nederlanders tussen 14 en 49 jaar heeft een smartphone
61 uur is de gemiddelde Nederlander elke maand met z’n smartphone bezig. In 2016 lag dat gemiddelde nog op 40 uur per maand
Lege batterij
“Een van de effecten van de hedendaagse techniek is dat we ons niet optimaal meer kunnen concentreren”, zegt hoogleraar cognitieve psychologie Stefan van der Stigchel, auteur van het boek Concentratie. “We laten ons vaak onderbreken tijdens onze bezigheden en geven ons brein ook daarna niet de kans om tot rust te komen, omdat we constant nieuwe prikkels blijven ontvangen: appjes, mails, meldingen.”
Als je veel multitaskt, ga je volgens Van der Stigchel fouten maken. Je wordt langzamer in je werk, waardoor je stress ontwikkelt en extra moe wordt. En lange periodes van stress kunnen uiteindelijk zelfs leiden tot een burn-out. “Je kunt het brein vergelijken met een batterij”, aldus Van der Stigchel. “Die batterij moet je opladen, anders komt hij niet tot optimale kracht en loopt hij op een gegeven moment echt leeg. ”Dat we die leegloop van onze mentale accu moeten voorkomen, is iets wat steeds meer mensen lijken te beseffen. Waren we tot een jaar of wat geleden vooral bezig met de vraag welke supersnelle, superslimme smartphone, iPad of ander technisch snufje we nu weer eens zouden aanschaffen, inmiddels vragen we ons vooral af hoe we er in de toekomst wat minder afhankelijk van kunnen worden.
“De overprikkeling die veel mensen ervaren, wordt gezien als een sterk signaal dat we iets moeten veranderen”, zegt Van der Stigchel. “We merken dat we het eigenlijk helemaal niet fijn vinden om 24/7 bereikbaar te zijn. Er wordt vanuit de samenleving van ons verwacht dat je snel reageert op berichten en alles ziet en leest. Anderen doen dat, dus jij moet dat ook. Maar is dat eigenlijk wel prettig? Er is duidelijk een tegenbeweging op komst. De boekwinkel ligt vol met dikke pillen over digitaal detoxen, mensen betalen extra voor vakanties waar je volledig offline bent en cursussen voor yoga en meditatie stromen vol. Dit is pas het begin van de kentering en we zijn er nog lang niet, maar ik heb wel het idee dat mensen zich bewuster worden van de negatieve gevolgen van alsmaar bezig zijn met je smartphone.”
“Steeds meer mensen merken dat ze niet 24/7 bereikbaar willen zijn”
Kop koffie
Je voornemen om te minderen met je smartphone, smartwatch en andere technieken is één ding, maar het vereist een flinke dosis discipline om het ook daadwerkelijk te doen. “Bij elke nieuwe notificatie, like of comment wordt er dopamine aangemaakt in je hersenen”, zegt psycholoog Carien Karsten, psycholoog, coach en schrijver van boeken als Minder druk! en Uit je burn-out. “Die stof zorgt ervoor dat je je goed voelt, wat in principe helemaal niet erg is. Maar omdat je weet dat je dat goede gevoel kunt krijgen van je teleoon of iPad, pak je hem er steeds weer bij. En nog eens. En nog eens. Het is een beetje hetzelfde als de kop koffie die je ’s ochtends een boost geeft. Eén kop is prima, bij twee is er ook nog niets aan de hand, een derde kan ook nog wel. Maar we weten allemaal dat je niet de hele dag door kopjes koffie moet blijven drinken.”
Stap voor stap
In haar praktijk ziet Karsten regelmatig mensen die kampen met een smartphone-verslaving. Ze willen altijd en overal bereikbaar zijn, raken in paniek als ze hun telefoon even niet binnen handbereik hebben en zijn doodsbang om iets te missen. “Dat kan leiden tot onder meer concentratie-problemen, vermoeidheid en geprikkeldheid”, aldus Karsten, die deze mensen aanraadt om hun gedrag in kleine stapjes aan te passen. “Elke week een halfuur minder bijvoorbeeld, of twee keer per dag je mail checken in plaats van de hele dag door. Je kunt ook één smartphonevrije dag per week instellen, maar het belangrijkste is dat je je bewust bent van je gedrag. Het is zo verleidelijk om even snel iets op je smartphone op te zoeken of een berichtje te sturen. Verandering begint ermee dat je inziet hoe vaak je ergens mee bezig bent.”
“Het klinkt pathetisch, maar ik voel me eenzaam zonder smartphone”
Overprikkeld en uitgeteld
Ik besluit zelf uit te vinden hoe moeilijk dat nu eigenlijk is, één dagje scherm- en snoervrij leven. Als snel ontdek ik dat ik om de haverklap – tijdens het koffiezetten, als ik naar de auto loop, in de rij van de supermarkt – mijn telefoon pak om mijn social media, mail en nieuws-apps te checken. Maar dat kan nu dus een dag lang niet. Ik vraag me af welke gossip er voorbij is gekomen in mijn app-groepjes, blader rusteloos door een boek en maak me druk over de ongetwijfeld groeiende rij ongeopende e-mails in mijn inbox. Ik weet dat dit pathetisch klinkt, maar ik voel me een beetje eenzaam en verloren. Daar staat tegenover dat ik zonder mijn online ‘stoorzenders’ zo veel tijd over heb, dat mijn deadlines halen een eitje blijkt. En daardoor kan ik ’s ochtends ook gewoon live met een vriendin kletsen in plaats van een halfbakken Messenger-chatsessie te houden.
Aan het einde van de dag voel ik me relaxter en minder opgejaagd dan wanneer ik – zoals gewoonlijk – eindeloos aan het scrollen, liken en reageren ben geweest. Maar eerlijk is eerlijk: ik ben ook dolblij dat ik de volgende dag m’n schermen en apps weer kan openklikken, wat ik dan ook vol overgave doe. Artikel schrijven, ondertussen elk inkomend mailtje meteen beantwoorden, even op Instagram kijken, appjes beantwoorden. De dopamine doet z’n werk hartstikke goed, totdat het negen uur ’s avonds is. In tegenstelling tot een dag eerder lig ik volledig overprikkeld, uitgeteld, inspiratieloos en leeggezogen op de bank, wat me keihard met m’n neus op de feiten drukt: dit is dus wat er met je gebeurt als je de hele dag met je snufferd in een scherm zit. Dat heb ik normaal alleen niet eens in de gaten, omdat dit is zoals het elke dag gaat.
“Het is allemaal een kwestie van balans”, zegt filosoof en docent Hans Schnitzler, die zijn studenten bij wijze van experiment vroeg om hun smartphone zeven dagen in de ban te doen. Hij schrok van hun ervaringen en tekende ze op in het boek Kleine filosofie van de digitale onthouding. “De studenten ervoeren hun leven zonder mobiele telefoon als echter, mooier, bewuster en intensiever”,
vertelt Schnitzler, die zelf vanwege de overload aan prikkels nooit een smartphone heeft gehad. Maar no worries, hij vindt ook niet dat we er allemaal vanaf moeten. “Wat me wel verstandig lijkt, is dat we wat vaker zouden stilstaan bij wat digitalisering met ons doet. Uit mijn experiment blijkt dat die impact vaak veel groter is dan we denken. Vooral op het gebied van aandacht en betrokkenheid gaat er door tussenkomst van de smartphone veel verloren.”
Gif en medicijn
“Technologie is het gif, maar tegelijkertijd het medicijn”, zegt Schnitzler. “Op eigen houtje minderen met je smartphone en andere technologieën, is domweg heel lastig. Wanneer er constant notificaties en meldingen blijven binnenkomen, is het voor de meeste mensen zelfs bijna niet te doen. Het is daarom prettig als je diezelfde technologie die je in zijn greep houdt, kunt inzetten als tegengif. Op die manier kun je komen waar je wilt zijn: een leven met aandacht waarbij jij in control bent en niet je smartphone.” En laten we wel wezen: willen we dat stiekem niet allemaal? Als ik voor mezelf spreek, is het antwoord in elk geval ‘ja’. Bereikbaar zijn is fijn, maar soms is onbereikbaar zijn beter. Als jullie me nu willen excuseren, ik ga wandelen met m’n hond. Mét huissleutel en zonder telefoon, dank u.
Tekst: Fleur Baxmeier | Beeld: GettyImages