Altijd gestrest? Misschien is je brein overprikkeld
7 september 2022
’s Avonds in bed nog even door social media scrollen, meteen bij het wakker worden je mail checken, drie dingen tegelijk doen… Voor je het weet vraag je te veel van je brein en raak je overprikkeld. Brein-expert Charlotte Labee legt uit wat dat betekent en hoe je weer helemaal tot rust komt.
Charlotte noemt het één van de grootste opkomende problemen in onze maatschappij: een overprikkeld brein. De gevolgen hiervan zijn kwalen als geheugenproblemen, slaapstoornissen, angst en depressie. Zes jaar geleden belandde ze zelf in het ziekenhuis met ernstige verlammingsverschijnselen. Ze was net hersteld van baarmoederhalskanker, runde een bedrijf en verbouwde haar droomhuis, dat tot overmaat van ramp afbrandde. Ondertussen werd haar zoon Sky geboren. “De stress was torenhoog, maar ik bleef maar doorgaan. ‘Als ik hard genoeg werk, dan doe ik ertoe’, vond ik.” Deze strategie bleek gevaarlijk, want nadat ze faillissement aanvraagt voor haar bedrijf, stortte ze fysiek en mentaal volledig in. “Ik had mezelf letterlijk verlamd. Pas anderhalf jaar later hervond ik mezelf een beetje. Het kan soms voelen alsof dit soort aandoeningen ons overkomen en we er zelf niets aan kunnen doen. Gelukkig is het tegenovergestelde waar.”
Wat is een overprikkeld brein?
“Een overprikkeld brein kan interne en externe prikkels niet goed meer verwerken. Prikkels zijn stukjes informatie die binnenkomen in de hersenen, zoals alles wat je ziet, hoort, ruikt, proeft en voelt. Maar ook onze emoties en gedachten. Als je overprikkeld bent, staat je stresssysteem continu aan en dit heeft grote invloed op hoe je fysiek en mentaal in je vel zit. Iedereen heeft weleens een overprikkeld brein en het komt helaas steeds vaker voor.”
“Overprikkeling begint met een leven dat is afgestemd op de moderne wereld, maar geen rekening houdt met ons oeroude breinsysteem. Dat is namelijk gemaakt om korte momenten van stress te ervaren, gevolgd door een lange periode van rust, slaap en connectie met de groep waarin we leefden. Tegenwoordig hebben we allerlei moderne stressprikkels waar het brein minder goed op berekend is. Het continu aanwezig zijn van kunstlicht, verslavende apps en deadlines, bijvoorbeeld. Hierdoor verkeren we in een toestand van constante alertheid. Inmiddels is ons brein geprogrammeerd om altijd ‘aan’ te staan. Je innerlijke balans, die ook wel ‘homeostase’ heet, is langdurig verstoord waardoor je alle signalen van een overprikkeld brein krijgt. De wereld verandert sneller dan ons brein evolutionair kan bijhouden.”
Wat gebeurt er precies in ons lijf als we overprikkeld raken?
“Het brein en het ruggenmerg vormen samen het centrale zenuwstelsel. Daarnaast heb je je perifere zenuwstelsel. Dat bestaat uit onder andere het sympathische en parasympathische zenuwstelsel, die het lichaam in een toestand van alertheid of rust en herstel brengen. Belangrijk hierbij is de lange hersenzenuw nervus vagus, die vanuit de hersenen tot in het onderlichaam doorloopt. Deze ‘zwervende zenuw’ wisselt signalen uit tussen het brein en de organen, zoals de maag, darmen, genitaliën, hart, longen, ogen en oren.
De nervus vagus scant constant je omgeving op prikkels. Dat kunnen externe prikkels zijn, zoals geluiden, geuren of mensen. Of interne prikkels, zoals gedachten, hormonen of vermoeidheid. Bij gevaar activeert de nervus vagus het sympathische zenuwstelsel, dat er als een soort gaspedaal voor zorgt dat je in actie komt. Je hartslag verhoogt, je voelt je opgejaagd, je spijsvertering stopt en je ademhaling versnelt. Je intelligente brein schakelt uit en je gaat op de ‘automatische piloot’. Het parasympathische zenuwstelsel, je ‘rempedaal’, zorgt er vervolgens voor dat je weer kunt herstellen.
In onze moderne maatschappij is ons gaspedaal veel vaker en langer actief, terwijl de rem zelden nog wordt ingetrapt. Hierdoor krijgen de meeste mensen vroeg of laat te maken met een overactief zenuwstelsel en daarmee een overprikkeld brein. Je kunt last krijgen van klachten als paniekaanvallen, hyperventilatie, slaapproblemen en negatieve gedachten.
Wat betekent dit voor het brein?
“Chronische stress ontregelt het brein en kan het zelfs doen krimpen. Alle netwerken in je hersenen zijn met elkaar verbonden. Een hersengebied als de hippocampus regelt bijvoorbeeld je geheugen en het reguleren van je stressniveau. Moet de hippocampus constant hard werken omdat je chronische stress ervaart, dan lijdt je geheugen hier ook onder. Stress vergroot bovendien de amygdala, het angstcentrum in de hersenen. Hierdoor ga je piekeren en negatief denken.
Ook je darmen raken ontregeld. De darmen staan in nauwe verbinding met je hersenen en bevatten zo veel zenuwcellen, dat deze ook wel je ‘tweede brein’ worden genoemd. 90 procent van het ‘gelukshormoon’ serotonine en de helft van het ‘beloningshormoon’ dopamine wordt in de darmen aangemaakt. Alles is met elkaar verbonden: je brein, je zenuwstelsel, je organen, je voeding, je gedachten en je patronen. Eigenlijk kun je beter spreken van ‘de overprikkelde mens’.”
Charlotte’s tip om de stress-spiraal te doorbreken:
“De kunst is om de behoeften van je oerbrein te integreren in je moderne leven. Daar zijn allerlei tools voor. Een overprikkeld brein begint bijvoorbeeld bij een overprikkelde nervus vagus. Je kunt deze op verschillende manieren kalmeren, maar de snelste is via je ademhaling. Diepe ademhaling activeert het parasympathische zenuwstelsel door middel van stimulatie van de nervus vagus. Hetzelfde geldt voor bijvoorbeeld meditatie en koudetherapie. Ook ons dieet heeft direct impact op onze nervus vagus. Door je darmen gezond te houden, sla je twee vliegen in één klap en geef je zowel je eerste als tweede brein wat het nodig heeft om goed voor je te werken.
Om overprikkeling te voorkomen heb je bewustwording en breinkennis nodig. Word nieuwsgierig naar jezelf, jouw processen en jouw interne wereld. Het is nooit te laat om hiermee te beginnen. Je brein is neuroplastisch en kan zich gedurende je hele leven ontwikkelen en aanpassen.”
Tekst: Emma Verweij
Leer alles over je brein en centrale zenuwstelsel
Charlotte Labee werd geboren in Roosendaal en woont tegenwoordig in Rotterdam. Ze werkte jaren als model en werd in 2008 Miss Universe Nederland. Na zakelijke en persoonlijke tegenslagen gooide ze in 2017 het roer om en specialiseerde zich in de werking van het brein, voeding, mindset en beweging. In haar zevende boek Overprikkeld Brein (€22,99, Uitgeverij Kosmos) deelt ze de laatste wetenschappelijke en praktische kennis over ons vaak overprikkelde en oververmoeide brein.
