Laat het los: tem de controlfreak in jezelf

2 april 2024

Controlfreak zijn kan best wel lastige situaties met zich meebrengen. Een burn-out ligt soms zelfs op de loer. Hoe kun je leren er vanaf te komen?

Wil je dat alles op jouw manier gaat, ben je als de dood voor fouten en doe je het liefst alles zelf? Grote kans dat je een controlfreak bent. Loslaten kun je leren, maar verwacht geen quick fix.

Je krijgt het Spaans benauwd als je iets uit handen moet geven, je checkt een mail minstens vijf keer voor je ’m verstuurt en je hebt naast een plan A ook altijd een plan B, C én D. Herkenbaar? Gefeliciteerd, je bent een controlfreak. En je bent zeker niet de enige. “Iedereen vertoont een bepaalde mate van controlegedrag”, zegt Rosalie van Gils, psycholoog en eigenaar van Bureau Breinfijn, waar ze online cursussen aanbiedt voor mensen met stress, angst of pieker- gedachten. “Controlegedrag ontstaat enerzijds bewust – je neemt bijvoorbeeld altijd dezelfde route – en anderzijds (deels) onbewust, door te piekeren over mogelijke scenario’s of situaties te analyseren. Het is een copingmechanisme, een manier om met lastige situaties om te gaan. Door grip te houden, hoop je een vervelende situatie te voorkomen en daarmee een onderliggende angst weg te nemen.”

Met een beetje sturing is niets mis, maar wie de touwtjes altijd krampachtig in handen heeft, gaat dat op den duur merken. “Vaak begint het met lichamelijke klachten: hoofdpijn, chronische vermoeidheid, slechter slapen”, zegt Van Gils. “Maar je kunt ook last hebben van concentratieproblemen en geheugenverlies. Ook de mensen die in een burn-out terechtkomen, vertonen over het algemeen veel controlegedrag.”

1. Reflecteer op je gedrag 

Voor het afleren van controledrang bestaat volgens Van Gils geen quick fix. Je doet het immers al je hele leven zo. Maar het kán wel. “De eerste stap is kennis vergaren. Kijk eens van een afstandje naar jezelf. Leer je controlegedrag te signaleren door regelmatig – in elk geval een paar keer per week – te reflecteren op situaties waarin de controlfreak in je naar bovenkwam.” Zoals die keer dat je de vaatwasser opnieuw inruimde omdat je partner het volgens jou niet goed had gedaan. Reflecteer op jezelf zonder oordeel. Wat doe je, en waarom doe je dat? Op die manier ga je je eigen patronen en controlegedrag herkennen.

2. Accepteer ongemak

Vroeg of laat kom je erachter dat het leven zich niet altijd laat beïnvloeden, hoe hard je dat ook probeert. Wanneer iets niet gaat zoals jij wilt, ben je – bewust of niet – geneigd om het vervelende gevoel dat ontstaat meteen op te lossen. Toch is het belangrijk om juist stil te staan bij dat vervelende gevoel en het er te laten zijn, zegt Van Gils. “Daarmee leer je om
minder te vechten tegen wat je niet wilt. Mindfulness is een goede methode om dit te oefenen. Probeer dat eerst eens op een ontspannen moment. Ga rustig op de bank zitten, roep het vervelende gevoel op en observeer wat er gebeurt in je lichaam. Wat voel je? Hoe meer je dit oefent, hoe makkelijker het gaat.”

Lees ook: Hoe kan mindfulness je helpen om de eerste burnout symptomen te herkennen?

3. Erken je angst

Onder die – voor jou misschien onschuldige – drang naar controle zit vaak angst. Zodra je een belangrijke taak uit handen geeft aan een collega, gaan de radertjes draaien: wat als het resultaat niet goed is? Wat als je baas jou daar vervolgens op aankijkt? Wat als mensen je niet professioneel vinden? Kortom: als je de controle loslaat, gaat het mis. Denk je. Dit is het resultaat van de onderliggende angst om niet goed genoeg te zijn.

Van Gils: “Stel jezelf de vraag: waar ben ik nou eigenlijk bang voor? In plaats van die angst te negeren of tegen te spreken, is het de kunst om hem te accepteren. Dat is niet altijd leuk, en zeker niet makkelijk. Laat de gedachte dat je niet goed genoeg bent of faalt er helemaal zijn. Na een tijd kun je dat stemmetje in je hoofd laten roepen zonder ernaar te handelen. Je angsten er laten zíjn, is het ultieme doel.”

4. Wat is waar?

Wat ook helpt om je controledrang los te laten, is het besef dat jouw waarheid niet dé waarheid is. De manier waarop jij naar situaties kijkt, is anders dan die van een ander. Iedereen doet de dingen op zijn of haar manier, en dat is oké. Van Gils: “Gedrag komt grotendeels voort uit je opvoeding. Als je bijvoorbeeld streng bent opgevoed, en vroeger altijd het gevoel kreeg dat je het niet goed genoeg deed, heb je mede daardoor misschien faalangst ontwikkeld, en daarmee ook controlegedrag. Je kunt het dan lastig vinden als iets anders gaat dan jij in je hoofd hebt. Of hoe jij vindt dat iets zou moeten gaan. Maar jouw manier is niet de enige. Het helpt om je daarvan bewust te worden.”

5. Kom uit je comfortzone 

Door wat vaker buiten de gebaande paden te treden, kun je vastgeroeste patronen doorbreken en flexibeler worden. Je raakt dan niet meer zo snel in paniek als iets anders verloopt dan je wilt. Flexibiliteit kun je trainen, zegt Van Gils. Maar alleen als je brein rustig is. Roept je brein: ‘Pak de controle!’, maar besluit jij de situatie ineens helemaal anders aan te pakken? Dan levert dat alleen maar stress op. “Je brein gaat dan in de overlevingsstand: het kiest voor vechten, vluchten of bevriezen.”

Controlfreaks zijn meestal vechters, zegt Van Gils. Gevolg? Ze houden de teugels nóg strakker vast. “Oefen het loslaten daarom eerst met simpele dagelijkse taken die voor jou weinig lading hebben. Ga bijvoorbeeld naar buiten zonder jas, terwijl het koud is. Vóél die kou, voel dat je de controle loslaat en dat het prima is. Hoe vaker je dit oefent, hoe beter het lukt ook op andere momenten de controle los te laten, ook in moeilijke situaties.”

Tip van de redactie:

Last van burn-out klachten? Dan kan het boek Ik dacht dat ik wist wat burn-out was… tot ik er een kreeg van Marijn Sillis je enorm verder helpen. Van een burn-out herstellen is veel meer dan rusten, relaxen en loslaten. Dankzij het boek krijg je de kracht om uit jouw burn-out te komen. Voor meer informatie klik op onderstaande button.

TEKST MAIKE ABMA
BEELD GETTY IMAGES